نحوه رسیدگی به جرایم پزشکی در گفت‌وگو با محمدرضا خردمند: ۶۸درصد شکایت‌های پزشکی را به صلح و سازش رساندیم
جرایم پزشکی همواره یکی از موارد بحث‌برانگیز حوزه سلامت است. پزشکان از آن‌جا که با سلامت و جان بیماران سروکار دارند، باید کمترین میزان خطا را داشته باشند، چرا که در طبابت گاهی هرگز فرصت جبران وجود ندارد و برخی از اشتباهات ممکن است به حیات بیمار خاتمه دهد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند البته خطاها و قصور پزشکی فقط بخشی از جرایم پزشکی و شکایت‌ها در این زمینه را شامل می‌شود. دریافت‌های خارج از ضابطه «زیرمیزی» و مواردی از این دست هم بخش دیگری از جرایم پزشکی است که اتفاقا در چند سال گذشته با اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی عمومی و البته حساسیت مسئولان وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی میزان پرونده‌های پزشکی در مراجع رسیدگی‌کننده را افزایش داده است و بعضا احکام سنگینی نیز در این خصوص صادر شده است.
ولی با این همه همچنان بسیاری از بیماران نسبت به مراحل رسیدگی به پرونده‌های جرایم پزشکی آگاهی لازم را ندارند. به همین منظور و برای اطلاع از چگونگی روند قضائی شکایت‌های پزشکی و نحوه رسیدگی به این پرونده‌ها با محمدرضا خردمند، عضو شورایعالی نظام پزشکی و سرپرست مجتمع ٢٩ شورای حل اختلاف دادگستری کل استان تهران همکلام شدیم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید .
در چه مواردی می‌توان گفت که پزشک یا کادر درمانی دچار قصور یا خطا شده است؟
به‌طورکلی زمانی می‌توان گفت پزشک و دندانپزشک دچار قصور یا خطا شده که ٣ شرط برقرار باشد. نخست این‌که پزشک یا دندانپزشکی که از او شکایت شده است، در امر تشخیص یا درمان بیمار نقش داشته باشد. دوم پزشک موازین علمی را در امر تشخیص و درمان رعایت نکرده باشد و سومین شرط هم این است که در نتیجه اقدام پزشک، دندانپزشک یا کادر درمانی بیمار متحمل ضرر و زیان مادی و معنوی شده باشد. به عبارت دیگر هرگاه پزشک، دندانپزشک یا کادر درمانی این ٣ شرط را داشته باشند، قصور یا خطای پزشکی رخ داده است.
شما به «رعایت نکردن موازین علمی» به‌عنوان یکی از فاکتورهای لازم برای خطاهای پزشکی اشاره کردید. معیار سنجش این موازین چیست؟
به‌طورکلی منظور از موازین علمی، کلیه مطالب پذیرفته شده در علم پزشکی است که در کتب معتبر آموزشی به‌خصوص منابع مورد تایید وزارت بهداشت آمده باشد.
بیماران چگونه و براساس چه ضوابطی می‌توانند از پزشکان متخلف یا روند تشخیصی و درمانی که برای آنها صورت گرفته است، شکایت کنند؟
بیماران می‌توانند به دلایل مختلف و با انگیزه و مقاصد متفاوت شکایت داشته باشند. ولی به‌طورکلی شکایت بیماران به ٢ دسته کلی تقسیم می‌شود. وقتی شکایت بیمار متوجه مطالبه دیه یا جبران خسارت مالی نیست و بیمار می‌خواهد پزشک را از نظر حرفه‌ای مورد تعقیب قرار دهد، به این نوع از موضوع، شکایت انتظامی می‌گویند که درصورت محکومیت پزشک توسط مراجع ذیصلاح مجازات نیز از نوع انتظامی و حرفه‌ای است. نحوه دیگری هم وجود دارد که بیمار با قصد مطالبه دیه یا جبران خسارت مادی و معنوی از پزشک یا کادر درمانی شکایت می‌کند.
مجازات‌های انتظامی یا حرفه‌ای معمولا شامل چه مواردی است؟
در مجازات‌های انتظامی باتوجه به نوع تخلف و تشخیص مراجع انتظامی، معمولا پزشکان با توبیخ شفاهی، کتبی و در برخی از موارد هم با محرومیت از طبابت مواجه می‌شوند.
چه مرجعی به شکایت‌های انتظامی رسیدگی می‌کند؟
مرجع رسیدگی به شکایت‌های انتظامی، سازمان نظام پزشکی است که در این سازمان تمام سازوکارهای لازم چون هیأت بدوی، تجدیدنظر، عالی و نیز نحوه رسیدگی به شکایت و چگونگی صدور رأی انتظامی و موارد دیگر به صورت دقیق پیش‌بینی شده است.
اگر خطا یا قصور پزشکی منجر به وارد آمدن خسارت مادی یا معنوی به بیمار شود، روند شکایت و رسیدگی به آن چگونه است؟
همان‌طور که قبلا اشاره کردم بخشی از شکایت‌ها متوجه دریافت دیه یا خسارت‌های مادی و معنوی است که بیمار به‌عنوان شاکی از پزشک مطالبه می‌کند. به‌طورکلی چنانچه بیمار برای جبران خسارت‌های بدنی یا روانی قصد مطالبه وجه یا دیه داشته باشد، لازم است که این شکایت ابتدا در دادگستری مطرح شود. چون این شکایت از نوع کیفری است، محل طرح این شکایت‌ها، دادسرا یا شورای حل اختلاف است که در تهران «دادسرای ویژه جرایم پزشکی» و «شورای حل اختلاف مجتمع ٢٩» به صورت ویژه به این قبیل شکایت‌ها رسیدگی می‌کنند.
به نظر می‌رسد روند رسیدگی به این شکایت‌ها تا صدور رأی نهایی زمانبر و پیچیده است؟
در دادسرا پس از طرح شکایت، معمولا موضوع جهت کارشناسی به پزشک قانونی یا نظام پزشکی ارجاع داده می‌شود. پس از انجام کارشناسی اگر پزشک ضامن پرداخت دیه یا اَرش* « ما به ازای دیه» باشد، مقدار آن توسط سازمان پزشکی قانونی تعیین می‌شود. البته در صورت موافقت بازپرس یا قاضی دادگاه، امکان تجدید نظرخواهی در انجام کارشناسی برای طرف‌های پرونده وجود دارد. در صورت صدور کیفر خواست، پرونده جهت صدور رأی به دادگاه می‌رود و چنانچه لازم باشد، بررسی مجدد پرونده در دادگاه تجدید نظر انجام می‌شود.
این قبیل شکایت‌ها باعث سوءسابقه کیفری پزشکان می‌شود؟
اگر تخلف صورت گرفته از نوع جرایم غیرعمدی باشد، منجر به سوءسابقه کیفری برای پزشک نمی‌شود.
به‌طور معمول در این دادگاه‌ها در صورت محکومیت پزشک یا کادر درمانی، به غیر از دیه یا جبران خسارت مادی و معنوی بیمار، هزینه‌های احتمالی درمانی هم به او پرداخت می‌شود؟
رویه قضائی نشان داده که به‌طور معمول مطالبه خسارت مازاد بر دیه مورد پذیرش دادگاه نیست.
در صحبت‌هایتان به شورای حل اختلاف ویژه جرایم پزشکی اشاره کردید. روند رسیدگی به شکایت‌ها در این شورا چگونه است؟
چند سالی است که بیماران برای طرح شکایت به شورای حل اختلاف مجتمع ٢٩ مراجعه می‌کنند. این شورا نیز در محدوده اختیارات قانونی خود به پرونده‌ها رسیدگی می‌کند. خوشبختانه مجتمع ٢٩ شورای حل اختلاف دادگستری کل استان تهران توانسته در ٦٨درصد موارد صلح و سازش بین طرف‌های پرونده برقرار کند و از آن‌جا که صلح و سازش با رضایت طرف‌های پرونده صورت می‌گیرد، لذا هم پزشکان و هم بیماران از رسیدگی پرونده در شورای حل اختلاف استقبال می‌کنند.
دریافت‌های خارج از ضابطه یا همان بحث زیرمیزی پزشکان که سرو صدای زیادی هم داشت، در کدام‌یک از این دو گروه شکایت‌ها قرار می‌گیرد و درحال حاضر کدام مرجع به این گروه از تخلفات رسیدگی می‌کند؟
این موضوع تحت عنوان «دریافت‌های خارج از تعرفه» مطرح شده است که محل و مرجع رسیدگی به این نوع از تخلفات ابتدا دادسرای انتظامی نظام پزشکی و سپس شورای حل اختلاف است. البته سازمان تعزیرات حکومتی نیز صلاحیت رسیدگی به این نوع شکایات را دارد.
پس می‌توان گفت که تشخیص قصور پزشکی برعهده کارشناسان و پزشکان متخصصی است که توسط سازمان نظام پزشکی تعیین می‌شوند؟
به‌طورکلی لازم است هر شکایتی بسته به اقدام تشخیصی یا درمانی توسط کمیسیونی متشکل از پزشکان یا دندانپزشکان متخصص مورد بررسی و اظهارنظر قرار بگیرد. درواقع این اعضای کمیسیون هستند که مشخص می‌کنند قصور یا خطای پزشکی صورت گرفته است یا نه و در صورت حدوث قصور پزشکی هر یک از پزشکان ذی مدخل چند درصد در بروز عوارض مقصر هستند. پس از آن پزشکی قانونی دیه یا ارش «ما به ازای دیه» که پزشک معالج ضامن پرداخت آن است را تعیین می‌کند و درنهایت رأی اعلام می‌شود.
