حق سلامت جنسی و باروری کودکان در گفتمان حقوق بین‌الملل بشر به چه معنا است؟
کمیته از دولت‌های عضو می‌خواهد که حداقل سن برای رضایت در برقراری روابط جنسی را نیز علاوه بر حداقل سن ازدواج تعیین کنند و در این مورد نه‌تنها هیچ اشاره‌ای از سوی کمیته مبنی بر اینکه این روابط در سنین نوجوانی چه آثار زیان‌باری بر جسم و روح نوجوان بر جای می‌گذارد، وجود ندارد، بلکه اهتمام کمیته در جهت تسهیل روابط جنسی آزاد برای نوجوانان و تعدیل آثار زیان‌بار ناشی از آن، قطعاً ترغیب این گروه از کودکان را نیز به دنبال خواهد داشت.
یکی از مهم‌ترین موارد حقوق‌بشر کودکان و نوجوانان، حق بر سلامت است. حق بر سلامت فی‌نفسه در زمره موضوعاتی است که می‌توان گفت از سوی تمامی کشورها مورد اتفاق‌نظر است؛ ازاین‌رو، شاهد آن هستیم که در دهه‌های اخیر در گفتمان نهادهای بین‌المللی ازجمله کمیته حقوق کودک، بسیاری از موضوعات چالش‌برانگیز و اختلافی میان کشورهای مختلف، در قالب و گفتمان حق و سلامت مطرح می‌شود.
حق بر سلامت جنسی و باروری یکی از چالش‌برانگیزترین حقوق در نظام حقوق بین‌الملل بشر است که بسیاری از آموزه‌های آن، نه فقط از سوی کشورهای اسلامی، بلکه از سوی کشورهای غربی نیز با چالش‌های جدی مواجه است. در ذیل سعی شده است نگاهی هرچند اجمالی بر تفسیر حق سلامت جنسی و باروری در نظریه تفسیری شماره ۴ کمیته حقوق کودک داشته باشیم.
کمیته تصریح کرده است که بنا بر مفاده مواد ۳، ۱۷ و ۲۴ کنوانسیون، دولت‌های عضو باید برای نوجوانان دسترسی به اطلاعات جنسی و باروری را فراهم کنند که شامل تنظیم خانواده و راه‌های پیشگیری از بارداری، خطرات حاملی زودهنگام، پیشگیری از ایدز/ اچ‌آی‌وی و پیشگیری و درمان بیماری‌های جنسی واگیردار می‌شود.
به‌علاوه، دولت‌های عضو باید تضمین کنند که آن‌ها صرف‌نظر از وضعیت تأهل و رضایت یا عدم رضایت والدین یا قیم خود، به اطلاعات مقتضی دسترسی دارند. آن‌چه مهم و ضروری است اینکه شیوه‌ها و ابزار مناسبی جهت ارائه اطلاعات اتخاذ شود که با توجه به ویژگی‌های خاص و حقوق ویژه نوجوانان دختر و پسر، کافی و از حساسیت برخوردار باشد.
برای تحقق این هدف، دولت‌های عضو ترغیب می‌شوند که نوجوانان در طراحی و ارائه اطلاعات از طریق شبکه‌های مختلف فراتر از مدرسه مانند سازمان‌های جوانان، گروه‌های مذهبی، اجتماعی و دیگر گروه‌ها و رسانه مشارکت داده شوند. (۱)
به‌این‌ترتیب کمیته، فراتر از متن کنوانسیون، دولت‌های عضو را متعهد می‌کند که با نادیده‌گرفتن والدین و رضایت آن‌ها، اطلاعات مربوط به روابط جنسی آزاد و خارج از چارچوب ازدواج را به‌نحوی در اختیار نوجوانان قرار دهند که تبعاتی ازجمله بارداری یا ابتلا به بیماری‌های واگیردار مانند ایدز به دنبال نداشته باشد؛ درحالی‌که صرف‌نظر از آثار سوء آن، نفس چنین روابطی در موازین اسلامی حرام و مستوجب مجازات است.
همچنین بنا بر تأکید کمیته، نوجوانان؛ اعم از دختران و پسران، در معرض خطر ابتلا یا انتقال بیماری‌های جنسی (مقاربتی) ازجمله ایدز/ اچ‌آی‌وی قرار دارند. دولت‌ها باید تضمین کنند که ابزار، خدمات و اطلاعات مقتضی جهت پیشگیری و درمان این بیماری‌ها در دسترس و قابل‌استفاده باشد. برای این منظور کمیته دولت‌ها را متعهد می‌کند که:
اولاً، برنامه‌های پیشگیری مؤثری را گسترش دهند؛ ازجمله اینکه اقداماتی با این هدف انجام دهند که دیدگاه‌های فرهنگی درباره نیاز نوجوانان به پیشگیری از بارداری و بیماری‌های مقاربتی (جنسی) و فرهنگ و تابوهایی که در مورد تمایلات جنسی نوجوانان وجود دارد را تغییر دهند.
ثانیاً، قوانینی تصویب کنند که با رویه‌هایی مقابله کند که خطر ابتلای نوجوانان به بیماری‌های مقاربتی را افزایش دهد و یا در مورد نوجوانان مبتلا به این بیماری‌ها منجر به انزوای آن‌ها می‌گردد.
ثالثاً، اقداماتی انجام دهند که تمامی موانع موجود برای دسترسی نوجوانان به اطلاعات، اقدامات پیش‌گیرانه نظیر کاندوم و مراقبت را برطرف کند.
کمیته تصریح می‌کند که نوجوانان دختر باید به اطلاعاتی در مورد زیان ازدواج و بارداری زودهنگام دسترسی داشته باشند و افرادی که باردار شده‌اند باید از خدمات بهداشتی که برای حقوق و نیازهای خاص آن‌ها ضروری است، بهره‌مند گردند.
دولت‌های عضو بایستی اقداماتی در راستای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از زایمان در دختران نوجوان خصوصاً در مورد حاملگی زودهنگام و رویه‌های غیرایمن سقط‌جنین انجام دهند و از والدین نوجوان حمایت کنند.
مادران جوان، به‌ویژه در موارد فقدان حمایت، ممکن است مبتلابه افسردگی و اضطراب شوند و توانایی خود برای مراقبت از کودک خود را از دست دهند؛ لذا کمیته دولت‌های عضو را ملزم می‌کند که:
الف) برنامه‌هایی اجرا کنند که دسترسی به خدمات بهداشت جنسی و باروری را فراهم می‌سازد؛ ازجمله تنظیم خانواده، پیشگیری از بارداری و خدمات سقط‌جنین ایمن در جایی‌که سقط‌جنین مغایر با قوانین نیست؛
ب) ارائه رویکردهای مثبت و حمایتی به والدین در مورد پدر و مادرشدن فرزندان نوجوان آن‌ها؛
ج) گسترش سیاست‌هایی که به مادران نوجوان اجازه می‌دهد که تحصیل خود را ادامه دهند. (۲)
کمیته حقوق کودک در تفسیر مواد کنوانسیون در مورد حق سلامت و حق دسترسی به اطلاعات که بنا است ازجمله حقوق تضمین‌کننده سلامت جسمی، روحی، عاطفی، اخلاقی و اجتماعی کودکان باشد، به آن‌جا رسیده است که صراحتاً دولت‌های عضو را متعهد می‌کند که:
اولاً، در مورد رفتارهای جنسی ایمن و محترمانه، راه‌های پیشگیری از بارداری، پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های جنسی و ایدز و استفاده و سوءاستفاده از الکل و سیگار، اطلاعاتی را در دسترس همه نوجوانان قرار دهند. همچنین دسترسی نوجوانان به این اطلاعات باید صرف‌نظر از رضایت یا عدم رضایت والدین، ممکن باشد.
ثانیاً؛ ازآن‌جایی‌که خطر ابتلا یا انتقال بیماری‌های جنسی و ایدز و نیز احتمال باردارشدن برای نوجوانان وجود دارد، لذا دولت‌ها باید دسترسی آن‌ها به هرگونه ابزار، امکانات و خدمات مقتضی جهت پیشگیری و درمان را تأمین کنند که ازجمله به در اختیار گذاشتن ابزاری مانند کاندوم و یا ارائه خدمات سقط‌جنین اشاره شده است و البته در این میان باید دختران در مقابل رویه‌های غیرایمن سقط‌جنین مورد حمایت قرار گیرند.
ثالثاً، در شرایطی که دختر و پسر نوجوانی، مایل به نگهداری از کودک ناشی از روابط جنسی آزاد خود باشند، دولت‌ها باید والدین را با ارائه رویکردهای مثبت و حمایتی در مورد پدر و مادر شدن فرزند نوجوان خود آماده کنند.
همه تعهدات فوق در صورتی بر دولت‌های عضو تحمیل می‌شود که هم‌زمان دولت‌ها باید در مورد منع ازدواج و بارداری زودهنگام، قوانین و مقررات خود را اصلاح و حداقل سن ازدواج را برای دختران و پسران ۱۸ سال تعیین کنند و البته ازدواج و بارداری در سنین زیر ۱۸ سال به‌عنوان یکی از معضلات مهم برای سلامت و بهداشت جنسی و باروری قلمداد می‌شود.
همچنین کمیته از دولت‌های عضو می‌خواهد که حداقل سن برای رضایت در برقراری روابط جنسی را نیز علاوه بر حداقل سن ازدواج تعیین کنند و در این مورد نه‌تنها هیچ اشاره‌ای از سوی کمیته مبنی بر اینکه این روابط در سنین نوجوانی چه آثار زیان‌باری بر جسم و روح نوجوان بر جای می‌گذارد، وجود ندارد، بلکه اهتمام کمیته در جهت تسهیل روابط جنسی آزاد برای نوجوانان و تعدیل آثار زیان‌بار ناشی از آن، قطعاً ترغیب این گروه از کودکان را نیز به دنبال خواهد داشت.
حال سؤال اساسی این است که چرا کمیته از یک‌سو بر ایجاد زمینه و تسهیل روابط جنسی آزاد، و از سوی دیگر بر منع ازدواج زودهنگام بر ای نوجوانان تأکید دارد؟ به‌عبارت‌دیگر چرا «ازدواج، نه اما روابط جنسی آزاد، بله»؟
به نظر می‌رسد شرایط مطلوب و ایده‌آل آن است که نوجوان در اوان رشد و شکوفایی جسمی و روحی، درگیر مسائل جنسی نشود، اما اگر نوجوانی به آن‌جا رسید که تنها راهکار پیش روی خود را برقراری روابط جنسی دید، به‌این‌ترتیب که تحت هر شرایطی مایل بود به آن تن دردهد، چه اشکالی دارد اگر این روابط در چارچوب ازدواج و ضمن پذیرش تعهداتی انجام گیرد که حداقل حقوق کودک ناشی از این روابط تا حد امکان محفوظ بماند؟
کمیته به همین میزان هم بسنده نمی‌کند و بر اهتمام دولت‌ها جهت گسترش برنامه‌های مؤثر با هدف تغییر دیدگاه‌های فرهنگی درباره نیاز نوجوانان به پیشگیری از بارداری و بیماری‌های جنسی و فرهنگ و تابوهایی که در مورد تمایلات جنسی نوجوان وجود دارد، تأکید می‌کند.
به‌این‌ترتیب آموزه‌های اسلامی مبنی بر ممنوعیت هرگونه روابط جنسی خارج از چارچوب ازدواج ازجمله موانع و نگرش‌هایی است که کمیته حقوق کودک، بنای تغییر و تبدیل آن را دارد.
پی نوشت:
۱. CRC, General Comment No. 4, CRC/ GC/ 2003/ 4, para 28.
۲. Ibid., paras 26-31.
شماره مطلب از ماخذ: ۱۷۷۰
