موانع راهاندازی سامانه هشدار سریع زلزله در تهران
وقتی ثانیهها میلرزند
موانع راهاندازی سامانه هشدار سریع زلزله در تهران
سلامت نیوز: احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران: تکیه خطوط ارتباطی سامانه هشدار سریع زلزله بر بستر مخابراتی و ارتباطی آسیب پذیر در برابر زلزله، باعث میشود که در صورت قطع هر ایستگاه، بخشی از محدوده شهری از پوشش این شبکه خارج شود. از این رو باید به موازات افزایش تعداد دستگاههای پایشی، نسبت به راهاندازی سیستم ارتباطی پایدار زمان بحران اقدام کرد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، تصور کنید چند لحظه قبل از رسیدن امواج قوی زمینلرزه به سطح زمین، تلویزیون، رادیو و تلفن همراه شما، به طور اتوماتیک آژیر بکشد یا علائم هشداری پخش کند؛ قاعدتاً همین چند ثانیه میتواند جان شما و بسیاری از شهروندان را نجات دهد. این امکان البته تنها به معنی فرصتی برای پناه گرفتن نیست، بلکه چنین سامانهای در صورت گسترش و فعالسازی در تهران یا کشور میتواند در قطع سریع گاز و برق شهری، تخلیه لولههای بنزین و گاز، توقف مترو یا متوقف شدن مراکز هستهای و کاستن از میزان خرابیها و تلفات جانی نقشی حیاتی داشته باشد.
سامانه هشدار سریع زلزله، دستگاهی است ساخت ژاپن که تا امروز تنها ۴نمونه از آن در گسل مشاء (امامزاده هاشم) تهران فعال است. آنطور که کارشناسان سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران میگویند، این تنها سامانهای است که میتواند اندکی از فاجعه بعد از زمینلرزه کم کند و به همین نسبت تنها دستگاهی در دنیا که هر چقدر هم برای خرید و نصب آن سرمایهگذاری شود، میارزد.
ایده اولیه سیستم هشدار سریع ۱۴۰ سال پیش توسط یک دانشمند امریکایی داده شد اما ژاپنیها توانستند آن را ارتقا دهند و در زلزله سال ۲۰۱۱ ژاپن به شکلی موفق از آن بهرهبرداری کنند. هرچند این سیستم نتوانست در تخمین میزان شدت زمینلرزه عملکرد مطلوبی داشته باشد اما هشدار به موقع و درست بود. این دستگاه امروزه در کشورهایی مانند امریکا، ژاپن، رومانی و مکزیک فعال است و دو نوع کارکرد کلی دارد؛ یک اینکه میشود با استفاده از لرزه نگارها دقیقاً میزان خسارت ناشی از زلزله را تخمین زد و دیگری هشدار سریع زلزله. منابع آگاه میگویند تا به امروز ۱۴ دستگاه لرزه نگار نوع اول و ۴دستگاه هشدار سریع در تهران راهاندازی شده است اما موانعی برای بهرهبرداری صددرصدی از آن وجود دارد.
دکتر رضا حیدری مشاور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در رابطه با این دستگاه به «ایران» میگوید: «سیستم هشدار سریع زلزله یک دستگاه خاص نیست بلکه مجموعهای از سختافزارها و نرمافزارهایی است که در زمان واقعی (Real time)، به تجزیه و تحلیل حرکات زمین از جمله نگاشتهای یک زلزله در حال وقوع میپردازد و در صورت به حد نصاب رسیدن شدت پیش از جنبشهای نیرومند زمین به محل مورد نظر، اقدام به ارسال پیام هشدار به مناطق در معرض خطر میکند.» به زبان سادهتر، این سامانه با سنسورها یا حسگرهایی که دارد، حرکت لایههای زیرین زمین را رصد میکند و میتواند چند ثانیه قبل از اینکه موج زلزله از سطوح پایین به سطح زمین برسد وقوع زمین لرزه را به مدیریت بحران و مراکز حساس و همچنین شهروندان هشدار دهد؛ البته رضا حیدری تأکید دارد که این یک سامانه پیشبینی زلزله نیست و تنها میتواند بعد از شروع زلزله آن را چند ثانیه زودتر از حرکت به سمت زمین مخابره کند:
«اساس کار سامانه هشدار سریع زلزله مجموعه سازوکارها و پردازشهایی است که بعد از وقوع زمین لرزه انجام میگیرد و نه قبل از وقوع. علاوه بر آن مقدار زمان هشدار متغیر است و نمی توان مقدار عددی مشخصی در این باره تعریف کرد. این مقدار زمان بسته به مکان و کانون زمینلرزه، دستگاه ثبت کننده امواج زمین لرزه و منطقه هدف متفاوت است.»
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با همکاری آژانس همکاریهای بینالمللی ژاپن (جایکا) توانستند نخستین دستگاهها را در محدوده دشت مشاء(امامزاده هاشم) نصب و راهاندازی کنند و با ۴ ایستگاه شتابنگاری، خروجیهای اولیه را در مرکز فرماندهی ستاد مدیریت بحران دریافت کنند. اما این ۴ دستگاه طبعاً برای کل تهران کافی نیست و برآوردهای کارشناسان از لزوم ۵۰ سامانه هشدار سریع در شهر تهران میگوید و ۱۰۰عدد در کل استان تهران. همچنین با توجه به اینکه کل کشور روی کمربند زلزله قرار دارد تعداد احتمالی چه برای تهران و چه کل کشور بسیار بیشتر از آمار کارشناسان خواهد بود. چنانکه احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در گفتوگو با «ایران» این تعداد را کافی نمیداند و معتقد است هنوز تعداد ایستگاههای پایشی در شهر تهران و اطراف به حد نصاب نرسیده: «افزایش ایستگاهها امری اجتناب ناپذیر است تا پوشش و فاصله میان ایستگاهها کمتر شده و دقت امواج و پیامهای دریافتی افزایش یابد و سیستم کارایی بهتر و دقیقتری داشته باشد.»
به گفته وی باید به این نکته نیز توجه کرد که تنها خرید این دستگاه کافی نیست و سیستم هشدار سریع نیاز به زیرساخت مناسب دارد: «تکیه خطوط ارتباطی این شبکه بر بستر مخابراتی و ارتباطی آسیب پذیر در برابر زلزله، باعث میشود که در صورت قطع هر ایستگاه، بخشی از محدوده شهری از پوشش این شبکه خارج شود. از این رو باید به موازات افزایش تعداد دستگاههای پایشی، نسبت به راهاندازی سیستم ارتباطی پایدار زمان بحران اقدام کرد.»
یکی از مسائلی که بعد از وقوع زلزله باعث بالا رفتن تلفات میشود انفجار گاز یا حتی انفجار مراکز هستهای است؛ اتفاقی نظیر آنچه در سال ۲۰۱۱ برای نیروگاه اتمی فوکوشیمای ژاپن افتاد. بنابراین فعال شدن سامانه هشدار سریع در مراکز حساسی مانند اداره گاز، آب، مترو… و اتصال این مراکز به شبکه میتواند تا حد امکان از حوادث پس از زلزله مثل آتشسوزیها یا انفجارها بکاهد. سامانه هشدار سریع این فرصت را در اختیار این مراکز میگذارد تا با اتصال به این سامانه از فرصت محدود برای قطع جریان گاز و آب و… استفاده کنند و تلفات و هزینههای بعد از زلزله را پایین بیاورند.
سیستم هشدار سریع هرچند فرصت کوتاهی ایجاد میکند و در عین حال هزینه بالایی هم برای راهاندازی و برقراری شبکه دارد اما در چند ثانیهای که در اختیار شهروندان و ادارات و نهادها میگذارد میتواند جان هزاران نفر را نجات دهد. رئیس سازمان مدیریت بحران در این باره میگوید: «برای توسعه این سامانهها نیاز به هماهنگی میان دستگاهی و بودجهای ملی داریم تا بتوانیم با سرعت بیشتری نسبت به اجرای سامانه و توسعه ایستگاهها، اقدام کنیم.» اتفاقی که به گفته وی هر چند آرام اما در حال پیشرفت است.
حالا تصور کنید موبایلی که در دست دارید، شروع به لرزیدن و هشدار دادن کند، هشداری که پیشاپیش با آن آشنا شدهاید و همین هشدار هنگام تماشای تلویزیون و با قطع برنامه داده شود. همزمان با هشداری که به شهروندان داده میشود، لولههای گاز و بنزین شروع به تخلیه کنند و در این فرصت طلایی شما اطمینان خواهید داشت که قرار نیست لولهای منفجر شود یا ساختمانی آتش بگیرد. بنابراین شما میمانید و آموزشی که برای پناه گرفتن دیدهاید. بیایید فرض کنیم این یک رؤیا نیست و تا وقوع زلزله ما چنین سیستمهایی را در اختیار خواهیم داشت و چنین آموزشهایی را به صورت علمی خواهیم دید. در این صورت فکر میکنید چقدر از عمق فاجعه کاسته خواهد شد؟ صادقی میگوید: «یکی از مباحث بسیار مهم فرهنگسازی و باور عمومی در استفاده و بهرهبرداری از سیستم اعلام هشدار و تغییر نگرش و رفتار شهروندان است.»
این سامانه هنوز به صورت کامل و جامع در تهران راه نیفتاده و مثل همیشه دلایل زیاد است؛ از نبود بودجه کافی گرفته تا هماهنگ نبودن دستگاههای اجرایی و اداری و شهری با یکدیگر و نبود مهمتر از آن عزمی ملی در این زمینه. به گفته کارشناسان همه این مسائل باعث شده تا ادارات و نهادهای مهم به صورت جدی وارد میدان نشوند و آستینها را بالا نزنند.