سوگندنامه های پزشکی

قسم نامه ای برای این که با گذر زمان خیلی چیزها فراموش شان نشود؛ برای این که یادشان نرود چرا این حرفه را انتخاب کرده اند؛ یادشان نرود حالا که پا در این راه گذاشته اند چه مسئولیت مهمی را باید به دوش بکشند؛ یادشان نرود در تمام دوران طبابت شان حتی یک لحظه هم نباید از آن بایدها و نبایدها غافل شوند؛ سوگند می خورند که هیچ وقت این اصل مهم را فراموش نکنند که قبل از این که یک پزشک ماهر و مشهور باشند اول باید یک پزشک با اخلاق باشند.

در دنیای طبابت، اخلاق و پزشکی به شکلی جدایی ناپذیر به یکدیگر گره خورده اند، هر پزشکی پیش از این که کارش را به طور حرفه ای آغاز کند و قدم در راه پر فراز و نشیب درمان بیماری ها بگذارد باید قسم نامه ای را بخواند که او را به رعایت اصولی ملزم می کند.
در میان مشاغل مختلف، پزشکی به نوعی منحصر به فرد است، چراکه به طور مستقیم با جان انسان ها سر و کار دارد و به همین دلیل اخلاق جزیی جدایی ناپذیر از علم پزشکی تلقی می شود، البته برخی دیگر از مشاغل نیز به دلیل ارتباط تنگاتنگی که با مرگ و زندگی انسان ها دارند قاعده اخلاق پزشکی در آنها پررنگ تر است مانند قضاوت.
وجدان حرفه ای، همان حسی که به هر شغل و حرفه ای احساس تعهد و مسئولیت می دهد؛ تا آنجا که اگر پای وجدان حرفه ای در هر شغلی لنگ بزند قطعا آنجا احتمال بی اخلاقی و تخلفات دور از انتظار نخواهد بود.
به همین دلیل است که نه تنها در شغل پزشکی بلکه در بسیاری از حرفه هایی که مسئولیت اجتماعی سنگینی پشت آن است، وقتی از سوگندنامه حرفه ای سخن به میان می آید، وجدان حرفه ای نیز ضمانتی برای دیده شدن پیدا می کند.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، از سوگندنامه پزشکی به عنوان پشتوانه اخلاقی برای رعایت وجدان حرفه ای در پزشکان نام می برد.
علی کائیدی در گفت وگو با جام جم می گوید: « عامل مشترکی در تمام جوامع مطرح است که باعث می شود در تمام شغل ها وقتی مسئولیتی به کسی واگذار می شود آن را به بهترین نحو ممکن انجام دهد ، این عامل چیزی نیست جز وجدان کاری و اخلاقی. در حرفه پزشکی نیز چون پزشکان به طور مستقیم با درد، بیماری و جان مردم سر و کار دارند موضوع وجدان اخلاقی نقش پررنگ تری ایفا می کند و پزشکان باید هنگام فارغ التحصیلی سوگندنامه پزشکی را خوانده و در طول دوران طبابت شان، خود را متعهد به رعایت این سوگندنامه بدانند.»
مسعود پزشکیان، دیگر عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز می گوید: «آنچه پزشکان را مکلف به رعایت اخلاق پزشکی می کند، سوگندنامه ای است که پس از دوران تحصیل و هنگام ورود به بازار کار قرائت می کنند و قسم می خورند که مسائل اخلاقی مندرج در آن را که متن کاملی است، رعایت کنند.»

اخلاق پزشكی بیش از همه با اندیشه ها و تفكرات فلاسفه بزرگی چون سقراط افلاطون و ارسط در قرون چهارم وپنجم قبل از میلاد پیوند نزدیكی داشته است. این متفكران یونانی علم اخلاق را دركنار علم پزشكی فرا گرفته بودند و آن را به عنوان ”هنر زیستن“ و ”مراقبت و مواظبت از نفس“ توصیف می نمودند و از سوی دیگر ”عقل سالم را در بدن سالم“ می دانستند .

كلیات فلسفه اخلاقی سقراط، افلاطون و ارسطو قبلا در مباحث فلسفه اخلاق بیان گردید. در همان دوران، بقراط كه او را پدر علم طب نیز نامیده اند. سوگند نامه معروف خود را تنظیم نمود. بقراط اولین كسی بود كه مبانی اخلاقی را در قابل قسمت نامه با طبابت در آمیخت ، و به عبارتی، بزرگترین سهم بقراط در زمینه پزشكی، اعتقاد او به اصول اخلاقی بود كه سوگند نامه معروفش تبلور آن است.
سوگند نامه بقراط قدیمی ترین قوانین اخلاق پزكشی را در متن خود دارد و هنوز هم در بسیاری از كشورهای جهان به عنوان تعهد نامه پزشكان هنگام اتمام دوره تحصیل قرائت می شود. البته قبل از بقراط نیز برخی مقررات وجود داشته از جمله قوانین حمورابی كه در آن به مجازات پزشكان خطاكار اشاره شده است اما جنبه های اخلاقی را مطرح ننموده است. سوگند نامه بقراط در حقیقت به منزله یك تعهدنامه اخلاقی برای قبول و به كار بستن اصول اخلاقی حرفه پزشكی است. متن ترجمه شده سوگندنامه بقراط در ذیل آورده می شود.
اعلامیه ژنو كه پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۸ توسط انجمن پزشكی جهانی (WMA) تهیه گردید در حقیقت سوگند نامه روزآمد شده بقراط می باشد.

متن سوگندنامه بقراط
«من به آپولون پزشك آسكلپيوس هيثريا و پاناكيا سوگند ياد مي كنم، و تمام خدايان و الهه ها را گواه مي گيرم، كه در حدود قدرت و برحسب قضاوت خود مفاد اين سوگندنامه و تعهد كتبي را اجرا نمايم.
من سوگند ياد مي كنم كه شخصي را كه به من حرفه پزشكي خواهد آموخت مانند والدين خود فرض كنم، و در صورتي كه محتاج باشد درآمد خود را با وي تقسيم كنم و احتياجات وي را مرتفع سازم. پسرانش را مانند برادران خود بدانم و در صورتي كه بخواهند به تحصيل پزشكي بپردازند بدون مرز يا قراردادي حرفه پزشكي را به آن ها بياموزم .
اصول دستورهاي كلي، دروس شفاهي، و تمام معلومات پزشكي را جز به پسران خود، پسران استادم، و شاگرداني كه بر طبق قانون پزشكي پذيرفته شده و سوگند ياد كرده‌اند، به ديگري نياموزم.
پرهيز غذايي را بر حسب توانايي و قضاوت خود به نفع بيماران تجويز خواهم كرد نه براي ضرر و زيان آنها. به خواهش اشخاص، به هيچكس داروي كشنده نخواهم داد و مبتكر تلقين چنين فكري نخواهم بود. همچنين وسيله سقط جنين در اختيار هيچ يك از زنان نخواهم گذاشت.
با پرهيزكاري و تقدّس زندگي و حرفه خود را نجات خواهم داد. بيماران سنگ دار را عمل نخواهم كرد، و اين عمل را به اهل فن واگذار خواهم كرد. در هر خانه اي كه بايد داخل شوم براي مفيد بودن به حال بيماران وارد خواهم شد و از هر كار زشتِ ارادي و آلوده كننده، به خصوص اعمال ناهنجار با زنان و مردان، خواه آزاد و خواه برده، اجتناب خواهم كرد. آنچه در حين انجام دادن حرفه خود، و حتي خارج از آن، درباره زندگي مردم خواهم شنيد، كه نبايد فاش شود، به هيچ كس نخواهم گفت زيرا اين قبيل مطالب را بايد به گنجينه اسرار سپرد. اگر تمام اين سوگندنامه را اجرا كنم و به آن افتخار كنم، از ثمرات زندگي و حرفه خود برخوردار شوم و هميشه بين مردان مفتخر و سربلند باشم؛ ولي اگر آن را نقض كنم و به سوگند عمل نكنم، از ثمرات زندگي و حرفه خود بهره نبرم و هميشه بين مردان سرافكنده و شرمسار باشم».

علم پزشکی هر کشوری برای خود سوگندنامه ای دارد که به روز شده سوگندنامه پزشکی بقراط است، پزشکان ایرانی نیز پس از اتمام دوره خود این سوگندنامه را قرائت می کنند:
«اکنون که با عنایات و الطاف بیکران الهی دوره دکتری پزشکی را با موفقیت به پایان رسانده ام و مسئولیت خدمت به خلق را بر عهده گرفته ام، در پیشگاه قرآن کریم به خداوند قادر متعال که دانای آشکار و نهان است و نامش آرامش دل های خردمندان و یادش شفای آلام دردمندان، سوگند یاد می کنم که:
همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارم.
در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم.
خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد، اجتناب ورزم.
همواره برای ارتقای دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم، خودداری کنم.
در امر بهداشت، اعتلای فرهنگ و آگاهی های عمومی تلاش کنیم و تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه را مسئولیت اساسی خویش بدانم».